پیشنهاد طرح ۳ مرحله‌ای ایران برای کاهش فشار و توافق با آمریکا
مذاکرات رم: آیا ایران و ترام‍پ تنش را به توافق تبدیل می‌کنند؟
محدود کردن تحریم‌ها و دریافت تضمین‌های کافی برای سر به سلامت بردن توافق برجام تا پایان ۱۰سالگی‌اش در مهرماه امسال، ظاهرا مهمترین درخواست ایران حداقل در کوتاه‌مدت است. در مقابل آمریکا نیز خواستار کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم و البته نه توقف آن است. این غالب‌ترین روایت از شرایط مذاکراتی اخیر است.
دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا با شرایط متفاوت‌تری از دور اول برگزار می‌شود؛ گفت‌وگوها در یک پایتخت اروپایی -رم- غیر از ۳ کشور اروپایی طرف ایران در برجام برگزار می‌شود و همزمان احتمال جلسات رودررو و طولانی‌تر مذاکره‌کننده ایرانی و آمریکایی بیش از مذاکرات یک هفته قبل در مسقط عمان شده است. دونالد ترام‍پ، رئیس‌جمهور آمریکا، در ۲۴ فروردین مذاکرات دور اول را خوب توصیف کرد و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دور نخست مذاکرات عمان در ۲۳ فروردین را سازنده، آرام و با احترام خواند. سفر همزمان وزیر دفاع عربستان و رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، عدم حمایت ترام‍پ از حمله اسرائیل به ایران و اظهارات بنیامین نتانیاهو مبنی بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، پیچیدگی وضعیت را افزایش داده است. سفر توامان عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران با پیامی از رهبر انقلاب و امیر قطر به مسکو نیز نیز نشان از تلاش ایران برای تقویت جبهه‌ای متحد دارد. با پیشنهاد طرح ۳مرحله‌ای ایران که به نظر می‌رسد مورد استقبال قرار گرفته، این پرسش مطرح است: آیا مذاکرات رم به توافقی پایدار منجر می‌شود یا پوششی از ملاحظات اجباری ۲ طرف برای وارد شدن به یک تنش زودهنگام است؟
الگوهای تاریخی: دیپلماسی نمایشی یا تشدید؟
ترام‍پ در دوره اول ریاست‌جمهوری (۲۰۱۷-۲۰۲۱) با خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال فشار حداکثری، صادرات نفت ایران را به زیر ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد، اما از اقدام نظامی مستقیم اجتناب کرد. او در مذاکرات کره شمالی (۲۰۱۸-۲۰۱۹) نیز ابتدا تهدیدات شدیدی مطرح کرد، اما به دیدارهای نمایشی با کیم جونگ‌اون بسنده کرد که نتیجه‌ای ملموس نداشت. در دوره دوم، ترام‍پ در ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ خواستار توافقی شد که ایران را از سلاح هسته‌ای دور نگه دارد، اما همزمان از شکوفایی ایران سخن گفت. این الگو نشان می‌دهد که ترام‍پ از مذاکرات برای نمایش موفقیت دیپلماتیک استفاده می‌کند، اما در صورت شکست، ممکن است به فشارهای شدیدتر یا حمایت غیرمستقیم از اقدامات اسرائیل روی آورد. کاهش تعرفه‌ها از ۵۰ درصد به ۱۰ درصد برای اکثر کشورها (به‌جز چین) در ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ نیز انعطاف او را تحت فشار اقتصادی نشان داد.
اسرائیل، به رهبری نتانیاهو، سابقه‌ای طولانی در هدف قرار دادن برنامه هسته‌ای ایران دارد—از خرابکاری در نطنز (۲۰۲۱) تا حمله به پایگاه‌های نظامی ایران در ۵ آبان ۱۴۰۳. نتانیاهو ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ اعلام کرد که با حمایت ترام‍پ، مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای خواهد شد، اما ترام‍پ اخیرا از حمایت علنی از حمله اسرائیل عقب‌نشینی کرده است. این می‌تواند تلاشی برای حفظ ظاهر دیپلماتیک باشد، در حالی که پشت پرده، هماهنگی با اسرائیل ادامه دارد.
طرح ۳مرحله‌ای ایران: معامله واقعی یا تاکتیک؟
ایران طرح ۳مرحله‌ای را پیشنهاد داده که احتمالا شامل محدودسازی غنی‌سازی اورانیوم - با ذخیره ۵ هزار و ۵۷۱.۸ کیلوگرم، شامل ۲۷۴.۸ کیلوگرم با غنای ۶۰ درصد تا ۱۹ بهمن ۱۴۰۳ - افزایش دسترسی بازرسان آژانس، و تعلیق برخی فعالیت‌های هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌هاست. ایران در برجام ۱۳۹۴ نیز در ازای آزادسازی ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی و رفع تحریم‌ها، تعداد سانتریفیوژهای خود را از ۱۹ هزار به ۶ هزار و ۱۴ سانتریفیوژ کاهش داد. اما اظهارات عراقچی مبنی بر عدم مذاکره تحت فشار و تاکید بر حفظ خطوط قرمز - مانند برنامه موشکی - نشان می‌دهد که ایران به دنبال توافقی محدود است. برخی تحلیلگران خارجی معتقدند که ایران از مذاکرات برای خرید زمان استفاده می‌کند، مشابه مذاکرات احیای برجام در ۲۰۲۲ که به بن‌بست رسید.
پشت پرده: توافق یا تشدید محدود؟
عدم حمایت علنی ترام‍پ از حمله اسرائیل ممکن است بخشی از نمایش دیپلماتیک باشد. او در دوره اول از تهدیدات نظامی برای کشاندن طرف مقابل به مذاکره استفاده کرد، اما از درگیری مستقیم اجتناب نمود، زیرا هزینه‌های اقتصادی (افزایش قیمت نفت، اکنون ۷۰ دلار در هر بشکه) و سیاسی (بی‌ثباتی منطقه‌ای) برای آمریکا بالاست. تحریم ۳۰ کشتی در ۲۱ فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که او همچنان به فشار اقتصادی متکی است، اما بعید است وارد جنگی گسترده شود. نتانیاهو اما ممکن است به حملات محدود به تاسیسات نطنز یا فردو فکر کند، به‌ویژه با توجه به اظهارات گروسی در ۲۷ فروردین که ایران را نه‌چندان دور از بمب هسته‌ای توصیف کرد.
نقش بازیگران منطقه‌ای و جهانی
پیام رهبر انقلاب به روسیه توسط عراقچی در ۲۸ فروردین و همسویی احتمالی قطر با مسکو، تلاش ایران برای تقویت جبهه ضدغرب را نشان می‌دهد. عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران در سفر به مسکو گفت که به دنبال تنظیم مواضع ایران با روسیه است. روسیه، که درگیر جنگ اوکراین است، ممکن است از ایران به‌عنوان اهرمی علیه غرب استفاده کند و پیشنهاد کنترل ذخایر اورانیوم ایران را مطرح کرده است. در مقابل، عربستان با سفر وزیر دفاع خود به ایران، به دنبال کاهش تنش است. این کشور در سال ۲۰۲۴ میان ایران و آمریکا میانجیگری کرد و اکنون نیز از تشدید تنش نگران است.
چشم‌انداز: توافق یا تنش؟
محتمل‌ترین سناریو، توافقی محدود است که ایران غنی‌سازی ۶۰ درصد را متوقف کند و آمریکا بخشی از تحریم‌ها را تعلیق نماید. این توافق به ترام‍پ اجازه می‌دهد ادعای پیروزی کند و به ایران فرصتی برای کاهش فشار اقتصادی می‌دهد، اما بی‌اعتمادی - مانند خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ - پایداری آن را تهدید می‌کند.
ایران در مذاکرات اخیر، به‌ویژه در آستانه دور دوم مذاکرات رم در ۳۰ فروردین ۱۴۰۴، خواستار تضمین‌هایی برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) شده است، که می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل را طبق قطعنامه‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ بازگرداند. به گزارش رویترز (۱۲ آوریل ۲۰۲۵)، ایران پیشنهاد کرده که در ازای محدودسازی غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد و افزایش دسترسی بازرسان آژانس، آمریکا و اروپا متعهد شوند که تا پیش از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در ۹ مهر ۱۴۰۴، این مکانیسم را فعال نکنند. این درخواست با توجه به فرآیند ۶۵ روزه فعال‌سازی ماشه شامل ۳۵ روز بررسی در کمیسیون مشترک برجام و ۳۰ روز در شورای امنیت—و هشدار تروئیکای اروپایی در ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ مبنی بر فعال‌سازی آن تا پایان تیرماه، برای ایران حیاتی است تا از بازگشت تحریم‌های گسترده جلوگیری کند.
تشدید محدود توسط اسرائیل: اگر مذاکرات رم به نتیجه نرسد یا اسرائیل توافق را ناکافی بداند، حملاتی محدود به تاسیسات هسته‌ای ایران محتمل است. این سناریو با توجه به تضعیف منطقه‌ای ایران و اظهارات نتانیاهو امکان‌پذیر است، اما حمایت آشکار آمریکا بعید به نظر می‌رسد.
جنگ گسترده یا براندازی: این سناریو کم‌احتمال است، زیرا ترام‍پ از درگیری مستقیم اجتناب می‌کند. اما اگر حملات اسرائیل به واکنش شدید ایران منجر شود - مانند حمله به پایگاه‌های آمریکایی تنش ممکن است تشدید شود. براندازی نیز با توجه به تجربه عراق و لیبی، هدف بلندمدت برخی محافل است، اما در کوتاه‌مدت بعید است.
مذاکرات رم احتمالا به توافقی موقت منجر می‌شود که هر ۲ طرف آن را به‌عنوان پیروزی تبلیغ کنند. اما در پشت پرده، اسرائیل ممکن است با هماهنگی غیرعلنی با آمریکا، برای حملات محدود آماده شود، به‌ویژه اگر توافق، تهدید هسته‌ای ایران را رفع نکند. ایران نیز با اتحاد با روسیه و پیشنهاد طرح ۳مرحله‌ای، به دنبال کاهش فشار است. نتیجه تا ۹ مهر ۱۴۰۴ انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ مشخص خواهد شد: یا توافقی شکننده، یا تنشی جدید.|همشهری آنلاین
دیدگاه تان را بنویسید